Trong lịch sử của dân tộc Việt Nam, thời Trần được coi là giai đoạn phát triển cao của nền văn minh Đại Việt. Triều đại nhà Trần đã để lại nhiều bài học về võ công văn trị cho non sông đất nước. Khu di tích Lịch sử - văn hóa Đền Trần - Chùa Tháp được xây dựng trên quê hương nhà Trần xưa, thuộc hương Tức Mặc, phủ Thiên Trường nay thuộc phường Lộc Vượng, thành phố Nam Định. Tại đền Cố Trạch trong Khu di tích còn lưu giữ một bộ cánh cửa rất đặc biệt được coi là vật báu có một không hai của đền. Bộ cánh cửa này khi khép lại tạo thành một bức tranh lịch sử liên hoàn từ cảnh vua Trần lên ngôi hoàng đế đến hội nghị Diên Hồng các cụ bô lão đều giơ tay quyết đánh, binh sĩ khắc trên tay hai chữ Sát Thát thề không đội trời chung với giặc Nguyên Mông, cảnh Trần Quốc Toản bóp nát quả cam khi còn nhỏ tuổi không được tham dự hội nghị Bình Than trên bến dưới thuyền, hình ảnh các tướng tài của vương triều Trần cũng được khắc họa rất sinh động như Trương Hán Siêu, Trần Quang Khải, Trần Bình Trọng và kết thúc bức tranh lịch sử liên hoàn chính là trận Bạch Đằng lịch sử lần thứ 3 năm 1288.

Bộ cánh cửa số 1

Bộ cánh cửa số 2

Bộ cánh cửa số 3

Bộ cánh cửa số 4

Các tích sử được trạm khắc trên bộ cánh cửa rất đa dạng và sinh động, dưới đây người viết xin nêu lên 2 tích truyện tiêu biểu nói về kế sách giữ nước và tinh thần đoàn kết của vương triều Trần ở bộ cánh cửa số 3.

Các nghệ nhân đã dành riêng một mảng trạm ở giữa để miêu tả hình ảnh quan quân binh lính nhà Trần đang rút lui chiến lược từ kinh thành Thăng Long về quê hương Thiên Trường (Nam Định). Năm 1258, ba vạn quân Mông Cổ do Ngột Lương Hợp Thai chỉ huy tiến vào xâm lược nước ta. Trước thế giặc mạnh, vua tôi nhà Trần tạm thời rút lui chiến lược từ kinh đô Thăng Long về vùng đất Tức Mặc, phủ Thiên Trường. Toàn bộ công việc tổ chức tạm thời tránh giặc do Linh từ quốc mẫu Trần Thị Dung (vợ Thái sư Trần Thủ Độ) đảm nhiệm. Đây là một công việc rất khó khăn, phức tạp vậy mà chỉ trong một thời gian ngắn cả Thăng Long đã không còn một bóng người. Khi quân giặc tới, cả kinh thành trống không, chỉ còn lại những tên sứ giả của chúng mà ta đã tha chết còn để lại trong nhà ngục. Kế hoạch “Đánh nhanh thắng nhanh” của giặc bị phá sản, sau chuyến đi xa lương thảo hết, lại gặp kinh thành trống không không còn gì để cướp phá, cộng với không quen khí hậu nóng bức ở phương Nam khiến quân địch rơi vào tình thế nguy kịch, tinh thần rệu rã, quân dân nhà Trần đã mở cuộc phản công lớn ở Đông Bộ Đầu, đánh bật quân Mông Cổ ra khỏi Thăng Long. Nhờ biết vận dụng sáng tạo kế “Thanh dã” cùng nhiều chiến lược tác chiến khác, chỉ trong vòng nửa tháng quân dân nhà Trần đã đánh bại sự xâm lược của một đế chế hùng mạnh nhất thế giới vào thế kỷ XIII, giữ vững nền độc lập chủ quyền của dân tộc.

Cũng trên bộ cánh cửa số 3 còn có hình ảnh Chiêu Minh Vương Trần Quang Khải được chạm khắc rất oai phong, đĩnh đạc. Ông là con trai thứ 3 của vua Trần Thái Tông và công chúa Thuận Thiên. Khi giặc Nguyên Mông xâm lược nước ta lần thứ 2 năm 1285, Chiêu Minh Vương Trần Quang Khải là vị tướng đứng đầu trong hàng quan văn còn Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn là vị tướng đứng đầu trong hàng quan võ, nhưng do một mâu thuẫn (vua Trần Thái Tông – Trần Cảnh đã lấy vợ của Trần Liễu là bà Thuận Thiên) nên hai người có mối hiềm nghi xa cách. Một hôm, Trần Quốc Tuấn từ Vạn Kiếp tới thấy Trần Quang Khải vốn sợ tắm gội, Trần Quốc Tuấn đã đùa bảo Trần Quang Khải rằng: “Mình mẩy cáu bẩn xin tắm giùm” rồi cởi áo Trần Quang Khải ra, dùng nước lá thơm và tự tay tắm cho Trần Quang Khải ở trên thuyền. Ông nói: “Hôm nay được tắm cho Thượng tướng”, Trần Quang Khải cũng nói: “Hôm nay được Quốc công tắm rửa cho”. Sau sự kiện Trần Quang Khải được Trần Quốc Tuấn tắm, ông đã xóa đi mối hiềm khích xưa, trở nên thân tình, tin tưởng lẫn nhau. Đây cũng chính là một tấm gương lớn về tinh thần đoàn kết của quân dân Đại Việt.

          Những kế sách, chiến lược đánh giặc của vương triều Trần đã để lại cho con cháu đời sau những bài học kinh nghiệm vô cùng quý báu. Kết hợp truyền thống của dân tộc với sức mạnh của thời đại, chúng ta nhất định đánh thắng mọi kẻ thù xâm lược, giữ vững non sông đất nước. 

Vũ Thị Hoàng Lan

Cán bộ Ban QLDT Lịch sử- Văn hóa Đền Trần, Chùa Tháp

Thành phố Nam Định