Trong tâm thức người Việt từ bao đời nay, Tết không chỉ mang ý nghĩa của việc tiễn đưa năm cũ, chào đón năm mới, mà còn mang đậm nét tâm linh, tín ngưỡng. Ngoài tục lệ cúng gia tiên, người dân thường tìm về các đền, chùa để cầu phúc, cầu may cho gia đình với mong muốn những điều tốt đẹp nhất sẽ tới trong năm mới.

Phong tục đi lễ đền, chùa đầu xuân tuân theo quy luật của tự nhiên “Xuân sinh, Hạ trưởng, Thu liễm, Đông tàng” (mùa xuân sinh sản, mùa hạ tăng trưởng, mùa thu thâu rút lại, mùa đông ẩn tàng, chất chứa…). Trong sự chuyển vận tự nhiên của vạn vật, đất trời, thì việc đi lễ đền, chùa vào mùa xuân vừa là khởi đầu của một năm, vừa là khởi đầu của sự sống.

Bất cứ ở đâu, chúng ta đều dễ dàng bắt gặp hình ảnh những ngôi đền, chùa cổ kính, đơn sơ hoặc khang trang, bề thế từ nơi thôn quê đến chốn thị thành. Việc đi lễ đền, chùa đầu năm là một hoạt động văn hóa tín ngưỡng, tâm linh đã có từ lâu đời của người Việt, giúp cho con người biết hướng thiện, bao dung, độ lượng hơn; có cảm giác như mình được che chở, bảo vệ khi trao gửi lòng thành và sự khẩn cầu vào cửa Phật, Thánh...

  Người Việt tin rằng, đi lễ đầu năm không đơn giản chỉ để ước nguyện, mà đó còn là khoảnh khắc để con người hòa mình vào chốn tâm linh, bỏ lại phía sau bao vất vả trong cuộc sống mưu sinh và cũng là dịp để du xuân, vãn cảnh…mới thấy được phong tục đi lễ đền, chùa ngày Tết quả thật đã trở thành một nhu cầu không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người dân. Từ người già, người trẻ đều chắp tay niệm Phật, Thánh, người thì cầu tài, cầu lộc, cầu duyên; người thì cầu bình an, sức khỏe cho bản thân và người thân trong gia đình; cũng có những người đến đền, chùa chỉ để tìm lấy những giây phút bình yên nhằm xua tan đi những lo toan, vất vả trong cuộc sống...

Đã thành thông lệ, vào đêm 30 Tết, sau khoảnh khắc giao thừa, nhiều gia đình bắt đầu chuẩn bị đi lễ đền, chùa. Ở Việt Nam, đi lễ đền, chùa vào thời khắc giao thời giữa năm cũ và năm mới được gọi là “Tống cựu nghinh tân”. Khung cảnh tĩnh mịch, yên bình của các ngôi đền, chùa vào dịp này bỗng trở nên đông đúc, đền, chùa rực sáng ánh đèn, nến, vào sâu bên trong, hương khói nghi ngút tỏa ra từ các ban thờ. Trong khói hương mờ mịt, tiếng đọc kinh lúc bổng, lúc trầm…; ngoài kia, vạn vật như đang khoác lên mình một bộ áo mới, phơi phới niềm vui như lòng người vậy.

Với người Việt, đi lễ đền, chùa đầu năm không đơn giản chỉ để ước nguyện, mà đó còn là khoảnh khắc để con người hòa mình vào chốn tâm linh, là lúc mỗi người tìm về với cội nguồn dân tộc. Bởi vậy, không chỉ đi đền, chùa vào đêm giao thừa và sáng mùng 1 Tết, người Việt còn có phong tục đi du xuân trong tất cả các ngày Tết Nguyên đán.

Nói về thói quen đi lễ đền, chùa đầu năm của người Việt, TS Dương Hoàng Lộc – Giám đốc Trung tâm Tôn giáo – Đạo đức (Trường ĐH Khoa học Xã Hội Nhân văn TPHCM) nhận định đây là một nét văn hóa Phật giáo, là nhu cầu tâm linh của nhiều thế hệ người dân Việt Nam:

"Phong tục đi lễ đền, chùa đầu năm hiện nay bắt đầu từ đêm giao thừa. Người ta đến đền, chùa thắp hương lễ Phật, Thánh xin lộc. Sau đó, người ta tổ chức đi hành hương thập tự đầu năm. Và như vậy, phong tục đi lễ đền, chùa đầu năm kéo dài cho đến Rằm tháng Giêng”

Nếu đi lễ vào đêm giao thừa mọi người thường chọn đi lễ tại những ngôi đền, chùa gần nhà thì những ngày sau đó, họ chọn đi những ngôi đền, chùa ở xa và nổi tiếng linh thiêng để kết hợp đi lễ đền, chùa với du ngoạn cảnh đẹp ngày xuân. Hoà cùng dòng người đi lễ đầu xuân, nhất là lúc tiết trời se lạnh, lất phất mưa phùn như cảm nhận thấy đất trời đang giao hòa, con người dường như cũng trở nên cởi mở hơn ở chốn linh thiêng, những người dù mới gặp lần đầu cũng sẵn sàng trao nhau nụ cười trìu mến. Tiếng chuông chùa ngân vang giữa làn sương sớm, khói nhang, hoa, lễ... tạo nên không khí yên bình, làm mỗi người khi đến chốn tôn nghiêm này thấy tâm hồn thanh tịnh lạ kỳ.

Đã thành thông lệ, Lễ hội Khai ấn Đền Trần hàng năm được tổ chức tại Đền Trần (thành phố Nam Định, tỉnh Nam Định) được đông đảo du khách đến tham quan, chiêm bái, du xuân. Đây là một địa điểm có tính chất văn hóa, lễ hội đặc sắc trong số các điểm du xuân hấp dẫn tại miền Bắc trong dịp Tết Nguyên đán và những ngày đầu xuân.

Di tích quốc gia đặc biệt Đền Trần - chùa Tháp, phường Lộc Vượng, thành phố Nam Định - điểm đến tâm linh của du khách mỗi dịp Tết đến, Xuân về.

    Theo kế hoạch của Ủy ban nhân dân thành phố Nam Định, Lễ hội Khai ấn Đền Trần Xuân Ất Tỵ năm nay được khởi động từ ngày 29/1 - 27/2 (tức từ mùng 1 đến ngày 30 tháng Giêng); thời gian tổ chức lễ hội từ ngày 8 - 13/2 (tức từ ngày 11 đến 16 tháng Giêng).

    

       Điểm đặc sắc của năm nay là việc Ban Tổ chức sẽ tổ chức livestream nghi Lễ Khai ấn, phát trên màn hình lớn để người dân không vào được khu vực làm lễ có thể theo dõi.

     Theo thông tin từ Ban Tổ chức, từ 5 giờ sáng ngày 12/2 (15 tháng Giêng), Ban Tổ chức sẽ phát ấn lộc cho nhân dân và du khách tại 3 địa điểm: Nhà Giải vũ, Nhà Trưng bày và Đền Trùng Hoa thuộc khu di tích.

      Trong các ngày diễn ra lễ hội, tại các địa điểm trong khuôn viên khu di tích đền Trần và Quảng trường Đông A, nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật, trò chơi dân gian, trưng bày, triển lãm được tổ chức như: múa lân - sư - rồng, thi đấu cờ người, chọi gà, trưng bày sinh vật cảnh, trưng bày giới thiệu “Chợ đồ xưa”, triển lãm ảnh “Thành Nam - những mốc son lịch sử”, trưng bày ảnh đẹp du lịch Nam Định. Dự kiến tổ chức 5 đêm biểu diễn nghệ thuật truyền thống tiêu biểu từ ngày 9 đến ngày 13 tháng Giêng âm lịch tại Quảng trường Đông A.

    Để đảm bảo các nghi lễ được diễn ra trang trọng, an toàn, tiết kiệm, đúng nghi lễ truyền thống, thành phố cũng phối hợp với các Sở, ban, ngành của tỉnh chỉ đạo triển khai công tác đảm bảo ANTT, ATGT, chỉ đạo Công an thành phố xây dựng kế hoạch về đảm bảo an ninh trật tự tại lễ hội Khai ấn. Đồng thời, đảm bảo tốt công tác phòng chống cháy nổ, vệ sinh môi trường, nếp sống văn hóa, tạo ấn tượng tốt đẹp với du khách thập phương khi về dâng hương và thăm quan tại di tích.

     Tập tục đi lễ đền, chùa đầu năm, liên quan mật thiết đến đạo Phật, đã trở thành một hoạt động không thể thiếu trong đời sống của mỗi gia đình Việt Nam. Đây được coi là một di sản văn hóa tuyệt vời, mà dân gian đã tận tụy bảo tồn và truyền đạt qua hàng ngàn năm lịch sử.

     Ngưỡng cửa đền, chùa trở thành nơi bình yên và thanh tịnh, vì vậy người Việt luôn tin rằng, đi lễ đền, chùa đầu năm không chỉ là để ước mong, mà còn là thời gian để con người tìm về với tâm linh, để tạm bỏ lại những khó khăn trong cuộc sống. Khi đến cửa Phật, Thánh hòa mình vào dòng người đi lễ đầu năm, giữa không gian thanh tịnh, bất kỳ ai cũng cảm nhận được sự kết hợp giữa trời đất và sự thành tâm trong tâm hồn mỗi người. Cửa đền, chùa mở rộng với tiếng chuông vang lên cùng mùi thơm của khói hương và hoa lễ luôn mang lại sự thanh bình cho tâm hồn.

     Dù cuộc sống ngày càng hiện đại và văn minh, nét đẹp của việc đi lễ đền, chùa đầu năm vẫn luôn được người dân trân trọng. Chúng ta không biết từ khi nào con người đã hướng tâm hồn về cửa Phật, Thánh, về giáo lý của Phật. Không ai biết ngôi đền, chùa đầu tiên được xây dựng ở đâu và khi nào, nhưng chắc chắn rằng có lẽ đã từ rất lâu rồi, ở mỗi làng quê đều có một ngôi đền, chùa. Dẫu là trong quá khứ hay ngày nay, đều là những nơi mà chúng ta có thể tìm hiểu và khám phá sâu hơn về những nét đặc trưng của văn hóa Việt Nam.

     Du xuân, đi lễ đầu năm là nét văn hóa truyền thống được hình thành từ lâu, thể hiện khát vọng về một cuộc sống hạnh phúc, no đủ, là dịp để vun đắp cho tinh thần người Việt thêm yêu và trân trọng những giá trị cội nguồn. Về nơi cửa Phật, Thánh lòng người sẽ lắng lại, thanh thản, nhẹ nhàng và bình yên./.

Sưu tầm, biên tập

Vũ Thị Tuyết Mai

BQL khu DTLSVH Đền Trần – Chùa Tháp TP Nam Định

Tài liệu tham khảo:

               - Việt Nam phong tục – giữ gìn bản sắc văn hoá Việt – NXB Dân trí