BỘ CÁNH CỬA BẰNG GỖ

TẠI GIAN GIỮA CỦA TOÀ TIỀN ĐƯỜNG CHÙA PHỔ MINH

      Nam Định là quê hương, là nơi phát vương phát tích của vương triều Trần – một triều đại thịnh trị bậc nhất trong lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam. Dưới triều đại nhà Trần đã cho xây dựng nhiều đền, miếu, chùa tại đây. Chùa Phổ Minh là một trong những ngôi chùa như vậy.

      Chùa Phổ Minh (còn được gọi là chùa Tháp) toạ lạc tại phường Lộc Vượng, thành phố Nam Định. Chùa được bộ Văn hoá – Thể thao và du lịch công nhận là di tích quốc gia vào năm 1962 và được Thủ tướng Chính phủ công nhận là di tích quốc gia đặc biệt vào năm 2012.

      Theo một số tài liệu sử có ghi lại rằng chùa Phổ Minh được dựng vào thời Lý (khoảng năm 1010 – 1225). Khi nhà Trần lên ngôi trị vì đất nước, năm 1262 đã cho tu sửa ngôi chùa với quy mô khang trang và bề thế hơn. Trong những năm của thế kỷ XIII, XIV chùa là nơi tu hành của quan lại và quý tộc cao cấp triều Trần.

      Mặc dù đã trải qua bao thăng trầm của lịch sử, nhưng chùa Phổ Minh vẫn giữ được nhiều giá trị về kiến trúc nghệ thuật. Bên cạnh cây tháp cổ và những hiện vật thời Trần như thành bậc đá chạm rồng ở hiên của toà Tiền đường, các chân tảng đá hoa sen... Đặc biệt, tại gian giữa toà tiền đường của chùa có bộ cánh cửa cũng là một trong những hiện vật cổ có niên đại từ thời Trần. Chúng ta cùng nhau tìm hiểu đôi nét về bộ cánh cửa ấy:

      Bộ cánh cửa gồm có 4 tấm và được làm bằng gỗ lim, nguyên khối, mỗi tấm cao 1,90m, rộng 0,80m. Bộ cửa phiên bản tại chùa được dựng theo tỉ lệ 1:1 so với bản gốc (bộ cánh cửa gốc; 02 cửa giữa đang được trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia, 02 cửa bên đặt tại Bảo tàng tỉnh Nam Định).

      Mỗi cánh cửa đều có chân quay ở hai đầu của cùng phía trong. Để cánh cửa hoạt động, các chân quay ở phía trên được khớp với các lỗ chân quay trên “bậu cửa” ăn mộng với xà hạ. Các chân quay phía dưới ăn mộng với bốn cối quay bằng đá xanh.

        Tất cả đều là khối đá có mặt cắt bằng 2/3 hình tròn, hai khối giữa cao 0,22 m, đường kính 0,28m, chân cối quay bằng hình chữ nhật (0,42m x 0,33m). Chỗ chân quay tròn đường kính 0,07m, hai khối hai bên nhỏ hơn một chút: cao 0,22m, đường kính 0,24m, chân đế dài 0,34m, rộng 0,29m.

      Các con rồng trang trí trên cánh cửa đều có đặc điểm đầu ngẩn cao, thân uốn khúc, đuôi chụm về phía đỉnh lá đề. Thân rồng hình tròn, thon, không có vảy, mào lửa dài. Hai rồng lớn thắt túi, miệng há, bờm và râu bay lên tạo mây lửa, thân rồng mập tròn cuốn thành khúc nhỏ dần về đuôi. Rồng trong tư thế cuộn trong hình lá đề, xung quanh chấm mây lửa, giữa là bông sen nở. Phần dưới chạm bông hoa cúc nở đối xứng, phía trên chạm lá đề, cánh sen kép, hàng dưới chạm sóng nước.

      Toàn bộ mặt ngoài của 4 tấm đều được trang trí. Trong đó chủ đề quan trọng nhất là con rồng. Rồng trên bộ cánh cửa được trang trí trong các khung uốn một nửa chiếc lá đề.

      Mỗi một cánh cửa thì có một hình rồng uốn trong một nửa chiếc lá đề. Khi hai cánh cửa giữa khép lại tạo thành một chiếc lá đề hoàn chỉnh, hai cánh cửa bên khi khép lại là hai nửa chiếc lá đề đối xứng hai bên. Gợi cảm giác có nhiều hình tượng rồng và lá đề trên bộ cánh cửa.

      Lá đề là một biểu tượng Phật giáo rất phổ biến dưới thời Lý, Trần. Rồng là biểu hiện cho quyền lực của nhà vua. Qua chủ đề trang trí này ta thấy vương quyền và thần quyền đã hoà quyện với nhau trong một chế độ mà Phật giáo gần như đã trở thành quốc giáo và nhà vua đã trở thành giáo chủ của một phái Thiền mới trong đạo Phật Việt Nam đó là phái thiền Trúc Lâm.

      Qua bộ cánh cửa đã giúp chúng ta hiểu hơn về kiến trúc, mỹ thuật và nghệ thuật điêu khắc thời Trần. Đề tài hoa văn trang trí trên cánh cửa là cơ sở để ta hiểu hơn về nghệ thuật tạo hình, tư duy thẩm mỹ, lịch sử văn hoá, thủ công mỹ nghệ dưới triều đại nhà Trần. Từ đó phản ánh về sự hưng thịnh của Phật giáo thời Trần.

     Hơn 700 năm đã trôi qua, ngôi chùa Phổ Minh đã chứng kiến bao sự đổi thay của lịch sử dân tộc, nhưng vẫn còn đó hào khí Đông A một thời và những giá trị lịch sử, văn hoá của quê hương, đất nước - một trung tâm tôn giáo của quốc gia Đại Việt thời Trần gắn liền với cuộc đời Đệ nhất tổ Trúc Lâm Trần Nhân Tông vẫn mãi trường tồn với thời gian.

     Quần thể Khu di tích quốc gia đặc biệt đền Trần chùa Tháp là nơi lưu giữ rất nhiều hiện vật cổ có giá trị về lịch sử, văn hoá, kiến trúc và mỹ thuật từ thời Trần. Đòi hỏi các thế hệ cùng nhau gìn giữ, bảo tồn và phát huy các giá trị ấy.

Sưu tầm và biên soạn

Bùi Thu Trang

BQL khu di tích lịch sử văn hoá đền Trần, chùa Tháp TP Nam Định